Duygulu Cihazlar

Ben gençken sibernetik heyecan verici bir alandı. Breitenberg de sibernetik dünyasının haşarı elemanlarından biriydi.

Breitenberg tuhaf cihazlar tasavvur ediyordu. Mesela basit bir ısı sensörüne bağlı bir motor vasıtasıyla hareket eden basit bir model otomobil gibi. Çevredeki ısı yüksekse hızlanan, düşükse yavaşlayan bir cihaz düşünün. Cihazın sadece davranışına bakarsanız, onun sıcaktan korktuğuna veya nefret ettiğine, soğuğu sevdiğine filan hükmetmeniz işten bile değildi.

Breitenberg’in muhayyel cihazları ufuk açıcı, kışkırtıcı şeylerdi. Gerek Breitenberg’in kendisi, gerekse çağdaşları,  Breitenberg’in cihazları üzerinden çok şey söylediler. Ben aynı cihazlar üzerinden, bambaşka şeyler söyleyeceğim. Ama şimdilik Breitenberg’in bize işaret ettiği noktadan fazla uzaklaşmaya lüzum yok. Mesela fertlerin veya toplumun politik tercihlerinin, o tercihlere bakarak geliştirilen açıklamalar kadar derin olmayabileceğini söyleyebiliriz. Birileri mesela, sadece, başörtülü, badem bıyıklı başkalarını görünce hızlanıyor, mini etekli, kravatlı başkalarını görünce yavaşlıyor olabilir. Birileri de tam tersi…

Bence sadece politik tercihlerimiz değil, birçok tercihimiz tam da böyle şekilleniyor. Okuduğumuz sınıfta matematik problemlerini bizden çok daha maharetle çözen biri varsa mesela, eğer matematik alanındaki maharetimiz marifetiyle dişe dokunur bir statü elde etme şansımız olmadığını idrak edersek, matematikle aramıza, tahsil hayatımız boyunca aşılmayacak duvarlar örüveriyoruz.

Sonra da matematik konusundaki başarısızlığımızı açıklamak için derin açıklamalar geliştirmeye ihtiyaç doğuyor. Daha da sonra birileri, bazı çocukların matematik konusundaki başarısızlıklarını açıklama ihtiyacını karşılayarak hem maddi hem de —dolayısıyla— sosyal anlamda önemli kazançlar sağlayabileceğini fark ediyor. Filan…

Bence böyle. Üstelik sadece aramızdan birileri böyle değil. Hepimiz böyleyiz. Yani siz de…

Eh, tam da böyle olmayabilir. Bu kadar basit olmayabilir. Siz de bu kadar basit değilsinizdir elbette. Zaten sözünü ettiğim, ısıya hassas cihaz da Breitenberg cihazlarının en basitlerinden biri. Mesela çevrenin ısısına göre davranan cihaza, ışık seviyesine hassas bir ikinci sensör ilave edildiğini düşünebilirsiniz. Bir yandan ışığı ararken bir yandan sıcaktan kaçan bir cihazın, aydınlık ama sıcak bir ortamda sergileyeceği tutum kafa karıştırıcı olabilir. Bir yandan şehre yerleşmek için akla sığmaz riskleri göze alan, çocuklarını okutabilmek için muazzam fedakârlıklarda bulunan ama öte yandan okumuş şehirlilerden köşe bucak saklanan birinin davranışını deşifre edenlerin de kafası karışıyor zaten.

Üstüne bir de ortamın nem seviyesine hassas bir başka sensör daha bağlanırsa… Üstelik sensörlerin her biri cihazın başka tekerleklerini hareket ettiren farklı motorları etkiliyorsa… “Tanrım beni baştan yarat” diye feryad etmeyi gerektirecek tarifsiz duygular içine düşmek çok da müşkül olmaz.