Ölüme Dair

Faşisti tanımak için, genç yaşımda keşfettiğim, sonra da taviz vermeden kullandığım bir kıstas var. Eğer birileri ölümü estetize ediyor, ölümü yüceltiyor, ölmekten ve öldürmekten marifetmiş gibi söz ediyorsa, bence faşisttir —kendisini sosyalist, milliyetçi, dindar ve saire zannetmesi beni hiç alakadar etmez.

28 Şubat sonrasının sert günlerindeydi, hangisi olduğunu hatırlamak için kendimi kasamayacağım bir kabristanın girişindeki “her canlı ölümü tadacaktır” mealindeki ayete takmışlardı birileri. Ölümle ilişkim öyle de değil. Yani onun hatırlatılmasına, hatırlanmasına filan itirazım yok. Aksine, hayatın kıymetini layıkıyla bilebilmek için ölümü hatırlıyor olmanın elzem olduğuna da inanıyorum.

Gerekirse ölünür. Ölüm göze alınır gerekirse…

Ama…

Ölmek marifet değil. Öldürmek hiç değil. Ölmeyi ve öldürmeyi yüceltmek ise iğrençlik. Yaşamayı beceremeyen, yaşatmayı hiç beceremeyen zavallıların, hayat niyetine maruz kaldıkları boşluğa mana yakıştırmak için icat ettikleri bir bela… Kendimi sabit fikirli biri olarak görmüyorum. Hemen her konuda yanıldığımı öğrenebilirmişim gibi geliyor bana. Nadir istisnalarından biri, her faşistin ölüm sever, her ölüm severin de faşist olduğu kanaati… Bir diğeri de faşistliğin, hayatı beceremeyecek kadar donanımsız zavallıların manasız hayatlarına mana yüklemek için beyhude çabasından ibaret olduğu kanaati…

Nokta.

***

Bu vesileyle…

Hayat ancak doğurmakla sürer, ölmemekle değil. Yani hayat, ölümün yokluğu değil. Buna mukabil ölüm, hayatın yok olması.

Yani hayat ve ölüm birbirinin simetriği değil, tabiatı icabı asimetrik olan şeylerden söz ediyoruz. Ölüm bir defa gerçekleşti mi, artık onu sürdürmek için herhangi bir marifet gerekmez. Ama hayatı sürdürmek, sürekli bir enerji ve marifet gerektirir. Birbirine eklenen sancılı doğumlar filan…

Ölümü mutlaklaştırmak kolay, çünkü zaten kendisi mutlak. Ama hayat, hiçbir manada mutlak değil. Teknik olarak bakacak olursanız bir arıza. Bir arıza olduğunu kabul etmekte zorlandığımız için, başka dünyalarda da hayat olduğuna inanmaya çalışıyoruz mesela. Onları arıyoruz. Onlarla temas etmek üzerinden fanteziler inşa ediyoruz. Ve saire…

Hayat bir arıza. Eğer başka gezegenlerde de zuhur etmişse, yine de bir arıza. Çünkü ancak son derece özel şartlarda gerçekleşebilen, evrensel olmaktan son derece uzak bir şey. Zuhur etmesi bir mucize, zuhur ettikten sonra sürmesi bir başka mucize.

Eh, Platonik, Aydınlanmacı bir akılla, arızaları ve mucizeleri sevmeyen bir akılla… Düzgün, pürüzsüz bir âlem tasavvur eden birilerinin hayatı sevmesi müşkül. 1980’lerde aniden bilim dünyasının göbeğinde patlayıveren ve on yıl kadar bir süre içinde ancak dizginlenen Kaos teorisinin müdafilerinden biri meseleyi basitçe ortaya koymuştu: Düzen ölümdür, kaos ise hayat. Düzen, kaosçuların sözünü ettiği manadaki düzen, içinde paradoks, tutarsızlık barındırmayan bir şeydi. Kaos ise neredeyse tümüyle paradokslardan mamul, gelip geçici, arızi, ele avuca gelmeyen bir tuhaflıklar manzumesi.

Hayat da tam öyle.

Ölümlerden türeyen bir şey. Ölümlülerden türeyen… İlave bir paradoks lazım mı?

Yani, benim için, hayatı sevmek demek, hayatta kalmak için ümitsiz bir çabayla direnmek demek. Ümitsiz olduğunu bile bile direnmek demek. Doğurmak demek. Sürprizleri, beklenmedik olanı sevmek demek. Yeni doğacak olanın bambaşka olacağını bilmek, öyle olmasına minnet duymak demek.

Bir vakitler biri, nette, Hint orijinli bir şehir efsanesi paylaşmıştı. Bir efendinin bir hizmetkârı varmış da, her gün omuzuna yerleştirdiği kalasın iki yanındaki kovayla aşağıdaki dereden efendisinin konağına su taşırmış da, kovalardan biri çatlakmış da… Günler geçmiş, çatlak kova dile gelmiş, hizmetkârdan özür dilemiş. Çatlak olması yüzünden, sızdırdığı için, dereden dolan suyun bir kısmı yolda heder oluyormuş, hizmetkârın emeği heba oluyormuş filan. Hizmetkâr masanın üzerindeki vazodaki çiçekleri kovaya gösterip, “bak bunlar” demiş, “senin sızdırdığın suyla büyüyorlar yolun kıyısında”. Filan.

Çatlaklığı aşağılayan, sızdırmazlığı kutsayan her şey, benim açımdan bakıldığında, hayata karşıdır. Faşizmdir. O paylaşıma cevaben demiştim ki, mealen, “bu kıssa iyi de, çatlaklığa katlanmak için bir mazeret sunmaktan öte bir şey demiyor”. Hâlbuki çatlaklık, mazeret gerektiren bir şey değil. Hayat, kıssada da ifade edildiği gibi, çatlaklardan zuhur eden bir şey. Ve âlemdeki belki de biricik kıymetli şey hayat. Kova neden çatlak olduğu için utanç duysun? O utanç, olsa olsa, çatlaklığı aşağılayan insanın utancı olabilir. Kendi varoluşunu mümkün kılan şeyi idrak etmekten bu kadar uzak olduğu için… O insana “ama mazereti var” demek kâfi değil, “ahmaksın sen” demek icap eder.

Benim açımdan bakıldığında, sızdırmazlık berbat bir şey. Berbat ötesi… Hayat çatlaklardan türer ve her yanı çatlak bir şey. Sızdırmaz olan ölüm.

***

Günümüze bağlayayım.

Bu topraklarda yaşayan insanlar, bir biçimde, hep hayatın yanında saf tutmuş insanlardı. Dindarı da öyleydi, dinsizi de… Türk’ü de, Kürt’ü de… Öyle sızdırmaz tasavvurlara itibar edecek insanlar değillerdi. Çatlaksızsa, mesela İslam’ın orasını burasını çatlatır, yola öyle çıkardı. Herhangi bir şeyin ilelebet payidar kalacağına inanmaları mümkün değildi. Kalmasını isterler miydi, o da şüpheli. Osmanlı Cumhuriyeti doğurduğunda mesela, arkasından ağıt filan yakan olmamıştı.

Gerektiğinde öldüler. Ama ölüme methiyeler filan düzmediler.

Sonra Aydınlanmacılar geldiler. Sızdırmaz, ilelebet payidar olacak düzenleriyle geldiler. Doğurganlıklarıyla değil, ölümsüzlükleriyle geldiler. Ve bütün faşistler gibi, ölüme methiyeler düzerek geldiler. Sızdırmaz düzenlerinin sızdırmazlığını sürdürme kastıyla öldüler, öldürdüler. Doğuramadılar. Bu topraklarda yaşayan insanlar o Aydınlanmacı yeni yetmeleri, bin kocanın hakkından gelmiş kocakarının şalvarına taze düşen ateşten başı dönmüş, aşk türküleri söyleyen genç kızı seyrettiği gibi seyrettiler.

Buraya kadar mesele yok.

Mesele şu ki, şimdi o kocakarı, kırk adamın çocuğunu doğurmuş kocakarı, ölüme methiyeler düzüyor. En azından, ölüme methiyeler düzen bir heyetin peşinden sürükleniyor. Doğuramayan, bütün doğurganlığını kademe kademe iptal etmiş olan bir AKP’nin, ebedi olma hayalleri kuran Erdoğan’ın peşinden… Bugüne kadar doğurmamış, bundan böyle doğurmamayı garanti altına alacak düzenlemeleri de ikmal etmiş, dilinden ve elinden ölüm eksik olmayan Erdoğan ve çetesinin peşinden…

Bugüne kadar böyle değildi. Ne Menderes, ne Demirel ve ne de Özal, peşlerinden gelenlere ölmeyi ve öldürmeyi vadetmiş değillerdi. Kocakarının biricik ve ebedi kocası olmaya talip değillerdi. Öyle işte, hayattan kâm aldıkları sürece… Filan.

İtiraf edin ki böyle söyleyince, bir yandan “sahi ya, öyleydi” diye geçiyor içinizden, bir yandan da öyle olmasını yakışıksız buluyorsunuz. İçine düştüğünüz açmazın müsebbibi ben veya ahali değiliz. Hayatın böyle olmasını içine sindiremiyor olmanıza sebep olan Aydınlanma aklı… Kafayı ölüme takmış, bir yandan onu alt edebileceğini, ölünmeyebileceğini, ebedi olunabileceğini hayal eden, öte yandan —gerçeklikten kaçamadığında da— ölümü estetize eden, kutsallaştıran tuhaf akıl.

Yani faşizm.