Başkasının Yaşadıklarından Ders Almak

Birkaç gündür birileri, ta 11 Nisan 2018’de yazdığım Zuckerberg Vakası adlı yazıyı okuyorlar. Kimler, neden okuyorlar, bir fikrim yok ama dönüp ben de bir defa daha okudum. Demişim ki bitirirken, “Şöyle şeyler de olacaktır: Zuckerberg vakası, devletlerin alanı regüle etmesine davetiye çıkaracak, en azından devletler tarafından öyle yorumlanıp yığınlara öyle pazarlanacaktır. Sonra bu regülasyonların Zuckerberg’in günahlarından daha büyük günahlara imkân sağladığı, o imkânların da devletler tarafından Zuckerberg’in kullandığından çok daha vahşice kullanıldığı ortaya çıkacak, bu defa da deregülasyon talepleri yükselmeye başlayacaktır, filan.”
Devletler ile teknoloji devlerinin dansı yeni bir şey değil. Apple’ın başı mesela, Çin’le birkaç defa derde girdi. Quartz News aplikasyonunu daha önce kaldırmak zorunda kalmış olan Apple, Hong Kong’da kalkışma başladıktan sonra HKMapLive uygulamasının Çin’de erişilebilirliğini, Hong Kong polisinin talebi üzerine, engelledi — protestocular uygulamayı, organize olmak amacıyla, yoğun bir biçimde kullanıyorlardı.
Zaten Çin, teknoloji şirketleri için hep sıkıntılı bir pazar oldu. Ama Hong Kong olayları, sıkıntıyı büyüttü. Mesela Hong Kong polisi Google’a baskı yaparak, oynayanların kendilerini Hong Kong protestocularının yerine koyabildikleri bir oyunu yasaklatmıştı. Ama Google veya diğer unicornlar için Çin çok da önemli bir pazar değil. Lakin Apple için durum farklı. Yılda 40 milyar doları aşan satışlarıyla Çin, Apple’ın üçüncü büyük pazarı. İlaveten Çin devletinin şantajlarına boyun eğmesi, Batı pazarında da prestij kaybına yol açıyor.
Bu defa durum asimetrik. Apple için çok da büyük ehemmiyet taşımayan Rusya’dan Apple’a bir tehdit yöneldi. Putin’in 2 Aralık’ta imzaladığı regülasyona göre, Rusya’da önümüzdeki Temmuzdan itibaren bir cihazın satılabilmesi için, Rusya’da üretilmiş aplikasyonların satış öncesi üretici şirket tarafından yüklenmiş olması gerekecek. Bu durumdan en çok rahatsız olması beklenen Apple, çünkü kendi cihazlarına yüklenen aplikasyonlar konusunda şirketin hassasiyeti biliniyor.
Rusya’da kamuoyu, Rusya’da üretilen aplikasyonların, örtük olarak, Ağabeyin kendilerini gözetlemesine hizmet edeceğinden ürküyor. Gerçi telefon cihazını satın aldıktan sonra aplikasyonları kaldırmaları mümkün olacak ama bir defa yüklendiklerinde devletin kendilerini izlemesi konusunda işe yarayacak izleri kalıcı olarak bırakıp bırakmayacaklarından kimse emin olamıyor. Putin devletinin son dönemde teknolojiyi uluslararası ve ülke içi amaçlarla kullanmaktaki performansı da dikkate alınırsa, paranoya büyüyor ve haklılık kazanıyor.
Rusya’nın sabıkası kabarık. Wikipedia mesela, 2001’den beri Rusya’da yasak. Putin’in bir Rus Wikipedia’sı için düğmeye bastığı ve kaynak ayırdığı da geçtiğimiz aylarda gündeme düştü. Esasında her şeyin 2013’de Genelkurmay Başkanı Gerasimov’un kendi adıyla anılan doktrini ilan etmesinden önce başladığını varsayabiliriz. Ama Gerasimov’un “bundan böyle uluslararası çelişkilerin çözümünde askeri olmayan operasyonlar askeri olanların en az dört katı önem kazandı” mealinde çıkışı, yine de, bir tür milat olarak görülebilir —sözü edilen “askeri olmayan operasyonlar”dan hemen herkes aynı şeyi anlıyor: teknolojinin devlet menfaati için seferber edilmesi.
Nitekim Yunanistan ile Makedonya arasındaki gerilim sürecinde Yunanistan’ın sert bir tutum almasını destekleyen Rusya’nın, Yunanistan yumuşayınca Atina’daki devasa karşı gösterileri örgütlediği iddia edilmiş, Atina Rus diplomatları açıkça suçlamıştı. Rusya’nın dünyanın en müessir hacker ordusuna sahip olduğu ve dünyanın muhtelif yerlerindeki seçimlere ve protestolara yön verdiği de iddia edilip duruyor. Hatırlamakta fayda var, Putin 2017’de, “yapay zekâya hükmeden dünyaya hükmeder” de demişti. Hemen peşinden, Avrupalı liberaller Rusya’nın anti-AB faaliyetlerinin dengelenmesi ihtiyacını Avrupa Parlamentosuna taşımışlar, Nicholas Burns Avrupa ülkelerinde 2017’de yapılan seçimleri henüz yapılmadan, “bir sonraki muharebe meydanı” olarak tarif etmişti.
Rusya Apple’e da daha önce müdahale etmiş, harita ve hava durumu aplikasyonlarında Kırım’ın Ukrayna toprağı olarak gösterilmemesini sağlamıştı. Apple, Ukrayna’nın itirazlarına rağmen, Rusya’nın talebini yerine getirmişti.
Bütün bu olup bitenlere ve onlara gösterilen reaksiyonlara bakınca, galiba iki yıl kadar önceki kehanetimi revize etmek gerekiyor. Çin, Rusya ve Türkiye gibi misaller, Avrupalı ve Amerikalı kullanıcıları, devletler tarafından gerçekleştirilecek regülasyonlara karşı mesafeli bir tutuma sevk ediyor. Belki de öğrenme, sadece kendi başımıza gelenlerden hissemizi almakla gerçekleşmiyordur, başkalarının başına gelenden de ders alabiliyoruzdur hâlâ.
Yani…
Bizim başımıza gelenden başkaları ders alabiliyordur demek istedim.